δεβόνιο

Γεωλογική περίοδος του παλαιοζωικού αιώνα, η οποία ακολουθεί το σιλούριο και προηγείται του λιθανθρακοφόρου. Περιλαμβάνει τη χρονική περίοδο από την εξαφάνιση των πραγματικών γραπτολίθων, έως την εμφάνιση του productus και του πρώτου αντιπροσώπου των γωνιατιτών pericyclus.Πήρε την ονομασία του από την περιοχή Ντεβονσάιρ(Devonshire) της Αγγλίας, όπου για πρώτη φορά οι Μέρτσισον και Σέντουικ (1839) προσδιόρισαν στρώματα του δ., με θαλάσσια ιζήματα (ασβεστόλιθους, ψαμμίτες, σχιστόλιθους κλπ.). Την ίδια εποχή, στην κάτω Αγγλία, στη Σκοτία, στη βόρεια Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, αποτέθηκαν χαρακτηριστικοί ερυθροί ψαμμίτες, χερσαίας ή υφάλμυρης φάσης, που σε αντιδιαστολή προς τον νεότερο ερυθρό ψαμμίτη του τριαδικού, πήραν την ονομασία παλαιός ερυθρός ψαμμίτης (oldredsandstone).Το πραγματικό όμως θαλάσσιο δ. συναντάται σε διάφορες ζώνες της Ευρώπης (παραρρήνια περιοχή, γαλλοβελγική περιοχή Αρδενών), όπου τα στρώματά του, τα οποία είναι σημαντικού πάχους, απλής δομής και διαφέρουν από αυτά που βρέθηκαν στην Αγγλία, έχουν υποστεί πτυχώσεις και ρήγματα, και επιτρέπουν έτσι την καλύτερη μελέτη της διάρθρωσής τους και τον διαχωρισμό του δ. σε επτά εποχές: δαουντόνιο, γεδίνιο, κομπλέντσιο (κατώτερο δ.), αϊφέλιο, ζιβέτιο (μέσο δ.) και φράσνιο φαμένιο (ανώτερο δ.). Οι ονομασίες αυτές δόθηκαν από διάφορες περιοχές της Γερμανίας και του Βελγίου. Το μέγιστο πάχος των αποθέσεων του δ. φτάνει τα 7.000 μ. Τα στρώματα του κατώτερου δ. (3.000 μ.) αποτελούνται κυρίως από κροκαλοπαγή, χαλαζίτες, ψαμμίτες και ασβεστόλιθους, του μέσου δ. από μάργες, συμπαγείς παράκτιους ασβεστόλιθους, δολομίτες και χαλαζίτες, που συνοδεύονται από γρανίτες, διαβάσες και τόφφους, ενώ του ανώτερου δ. από μαργαϊκούς ή δολομιτικούς ασβεστόλιθους, σχιστόλιθους και βαθύχρωμες μάργες. Κατά το δ. υπήρξαν ιδιαίτερα ανεπτυγμένες μορφές ζωής. Τα ιζήματα της περιόδου αυτής περιλαμβάνουν τα πρώτα πραγματικά άφθονα λείψανα φυτών και ψαριών, κυρίως πλακοδέρμων. Η χλωρίδα, που στο κατώτερο δ. αντιπροσωπευόταν ακόμα από ποώδη, ημιυδρόβια φυτά (θαλάσσια φύκια), εξελίχθηκε πολύ στο μέσο δ., οδηγώντας, κατά το ανώτερο δ., στη γένεση δασών από αρχαιοπτέριδες, λεπιδόδεντρα, πτεριδόφυτα κλπ. Τα τελευταία αποτέλεσαν προοίμιο της μεγάλης εξέλιξης των δασών της επόμενης περιόδου, του λιθανθρακοφόρου. Η πανίδα ήταν εξίσου πλούσια: την περίοδο αυτή πρωτοεμφανίστηκαν τα αμφίβια, ο πρώτος αντιπρόσωπος των γωνιατιτών (αμμωνιτών) και ασαφή ίχνη των πρώτων εντόμων, ενώ παρουσίασαν τη μεγαλύτερη ανάπτυξή τους οι πλακόδερμοι ιχθύες, τα κεφαλόποδα (ναυτιλοειδή-αμμωνίτες), τα τετρακοράλλια, τα αρθρωτά βραγχιονόποδα και τα κρινοειδή· οι τριλοβίτες υποχώρησαν, ενώ οι γραπτόλιθοι τελικά εξαφανίστηκαν. Το κλίμα, κατά το δ., πρέπει να ήταν ομοιόμορφα ήπιο στα διάφορα γεωγραφικά πλάτη, χωρίς να λείπουν όμως και οι ψυχρές περίοδοι (Καναδάς) ή και οι περίοδοι ερημικού κλίματος. Κατά το δ. σταθεροποιήθηκαν οι παλαιογεωγραφικές συνθήκες και οι μεταβολές που ξεκίνησαν κατά το σιλούριο: η οροσειρά που αναδύθηκε κατά την Καληδονική πτύχωση, η οποία ξεκινούσε από την Ιρλανδία, την Αγγλία, τη Σκανδιναβία και τις Αρδένες, ενώθηκε με την καναδική ασπίδα, επεκτείνοντας έτσι ακόμα περισσότερο τη βόρειαΑτλαντική ήπειρο. Στα Ν επεκτάθηκαν τα όρια της μεγάλης ηπείρου Gondwana, που περιλάμβανε μεγάλες εκτάσεις της Αφρικής, της Αυστραλίας και της Ινδίας, καθώς η θάλασσα της Βραζιλίας αποσύρθηκε. Οι δύο αυτές μεγάλες ήπειροι, η Βόρεια και η Νότια, διαχωρίζονταν από τη μεγάλη μεσόγειο θάλασσα (Τηθύς θάλασσα), η επίκλιση της οποίας επέφερε μια θαλασσοκρατική κατάσταση κατά το δ., χαρακτηριστική της περιόδου αυτής. Έντονες υπήρξαν οι εκδηλώσεις ηφαιστειακής δραστηριότητας, αποτέλεσμα των Καληδονικών πτυχώσεων (Ευρώπη, Βόρεια Αμερική). Τα δεβονιακά αποθέματα απαντώνται στη Μεγάλη Βρετανία, στη βόρεια Ευρώπη, στην Κίνα, στην Αυστραλία, στη Νότια και Βόρεια Αμερική, στην Αφρική, στην Ιταλία, στις ανατολικές Άλπεις και στη Σαρδηνία. Στην Ελλάδα, το δ. δεν είναι πολύ διαδεδομένο: απαντάται εξακριβωμένα στη Χίο, με αποθέσεις αβαθών θαλασσών (γραουβάκες, αρκόζες με ενστρώσεις φυλλιτών, ασβεστολιθικοί κοραλλιογενείς όγκοι με τετρακοράλλια), το πάχος των οποίων φτάνει τα 200-250 μ., στις Οινούσσες και στα Ψαρά. Οι δεβονιακές αποθέσεις περιέχουν συχνά πολλά κοιτάσματα ορυκτών και μετάλλων μεγάλης οικονομικής σημασίας: στη Βόρεια Αμερική πετρελαιοφόρα κοιτάσματα και αποθέσεις φωσφορικών αλάτων· στη Γερμανία μεταλλοφόρα κοιτάσματα με σιδηρίτη, ενώσεις χαλκού και μαγγανίου· στην Ισπανία κιννάβαρι· στην Αγγλία κασσιτερίτης κλπ. Τα αρχαιότερα κοιτάσματα ορυκτών (απολιθωμένων) ανθράκων, που προέρχονται από θαλάσσια φύκια και είναι τα μόνα εκμεταλλεύσιμα, βρίσκονται στο Σπίτσμπεργκεν της Νορβηγίας. Σχηματική απεικόνιση ορισμένων φυτών και ζώων που έζησαν κατά το δεβόνιο, τη γεωλογική περίοδο που διήρκεσε μεταξύ 320 και 265 εκατ. ετών: 1) φιλόφυτο 2) ρύνεια 3) νηματόφυτο 4) duisbergia 5) ψευδοσπόροχνος 6) δρεπανόφυκος 7) αστεροκαλαμίτης 8) ταινιοκράδη 9) δίνιχθυς 10) γιγαντόστρακο ή σκορπιός της θάλασσας 11) ακανθώδες 12) οστεολέπις ο μακρολεπιδωτός, άφθονος μέσα στις αποθέσεις του παλαιού ερυθρού ψαμμίτη της Σκοτίας 13) κεφάλασπις 14) gemuendina sturtzi 15) pterychty milleri 16) πτέραπις Κατά το δεβόνιο, η ζωή ήταν πολύ ανεπτυγμένη. Στη φωτογραφία, ο μουπρεσόκρινος κράσος, κρινοειδές που έζησε κατά την περίοδο αυτή.